Envansiyon

Bugün  Pleaser'ın yazdığı yazıyı okuyunca, her müzik öğrencisine başta işkence gibi gelen 'envansiyon' çalma çabalarımız geldi aklıma. Pek istekli değilseniz ya da çalışmıyorsanız piyano öğreniminizin tamamında da işkence gibi gelmesi muhtemeldir. Envansiyon'dan sonra ise asıl kontrpuan tekniğinin döktürdürüldüğü 'füg'ler çalınır. Füg çalan varsa müzikal açıdan şanslıdır, psikomotor açıdan ise kurtarılmaya muhtaç bir balık gibidir. :)



Yine Ple'nin belirttiği gibi J. S. Bach kontrpuan tekniğinin babasıdır ve 'envansiyon'ları bu teknikle yazmıştır. Envansiyon, icat anlamına gelen İtalyanca 'invenzione' kelimesinin dilimizdeki karşılığıdır. İngilizce'de ise 'invention' olarak karşılığını bulur. Bach bu eserleri, parmak ısıtmak ve yeni bir teknik geliştirmek için yazmıştır.


Füg ise Latince 'fuga' sözcüğüne karşılık dilimizde hayat bulmuştur. Füg deyince, kontrpuanla yazılmış envansiyondan daha üst seviyedeki eserler gelir aklımıza. İlk önce tema belirtir. Aynı tema eser içinde farklı tonlarda, farklı anahtarlarda tekrarlanır (müzikte sol, fa, do olmak üzere üç anahtar vardır.). Başka bir deyişle tema transpoze yöntemiyle tekrarlanır. 


Evet, dediğim gibi, kontrpuan tekniği ve taklit yoluyla yazılmıştır envansiyon adlı eserler. Kontrpuan yatay çoksesliliktir ve 'noktaya karşı nokta' olarak özetlenir. Yani iki elde çalınan notaların birbirlerine karşılık gelmesidir. 5 çeşidi vardır:

 Unison (Tek sesli) : Bir notaya karşılık olarak bir nota yazılır.
 2'li  : Bir notaya karşılık olarak iki nota yazılır.

 4'lü  : Bir notaya karşılık olarak dört nota yazılır.

 Senkop  : Vurgu değişimi temel alınarak yazılır. (Aksak dersem daha iyi anlaşılabilir)

 Karma - Çiçekli - Süsleme : Sınırlandırmalar yoktur. Bir noktaya karşılık olarak yazılan nota sayısında özgün davranılır.

Yukarda ilk sayfası görülen 1 numaralı İki Sesli Envansiyon'un birbirlerine karşılık gelen notalarını gösterebilmek için yuvarlak içine aldım.  Görüldüğü gibi ikişer dizek birbiriyle bağlanmış } şu işaretin tersiyle :) Üstteki dizek grubu sol anahtarı ile başlarken, alttaki dizek grubu fa anahtarı ile başlıyor. Yani üstteki dizekler sağ el tarafından; alttaki dizekler ise sol el tarafından çalınıyor. İlk ölçüde sol el iki vuruşluk sus ile başladığından kaç notaya karşılık kaç nota geleceğini anlayamayabilirsiniz diye bütün dizek boyunca devam ettim yuvarlak içinde göstermeye. 

2. örnekte ise aynı ezginin tekrarını farklı ellerdeki tekrarını gösterebilmek için koydum. Fa anahtarı okumayı bilmeyenler anlayamayacağı için sadece belirtip geçeceğim. Sağ el (sol anahtarıyla başlayan dizek) do, re, mi, fa, re, mi, do sesleriyle başlıyor. Sağ el (fa anahtarıyla başlayan dizek) iki vuruş boyunca susuyor fakat sus bittikten hemen sonra sol elin çalmış olduğu aynı tartımla aynı notaları çalıyor. Yani gecikmiş bir taklit söz konusu. 

Bakıp anlamaya çalıştığınız ya da çalışmadığınız notaların nasıl duyulduğunu anlamak açısından eseri dinletmek istiyorum. G. Gould en iyi Bach yorumcularından biri olduğu için ben de link verirken onun yorumunu dinletmeyi tercih ettim:

Füg'e de geçmeyi planlamıştım ama yoğunluk ve yorgunluk sebebiyle sonraya erteliyorum şimdilik.